فرآیندهای پژوهش علمی
فرایند پژوهش شامل چه مراحلی است؟
پژوهش در رشته های مختلف علمی به شیوه های گوناگون انجام می شود و نمی توان یک روش مشخص که در همه شاخه های علوم کاربرد داشته باشد معرفی کرد. با این حال، اصولی کلی بر فرایند پژوهش در رشته های مختلف حاکم است. پژوهش به هر شکل و در هر رشته ای که انجام شود همواره تابع دستور العمل های مدون و منطقی است که پژوهشگران را در انجام کارشان یاری می کند. هم چنین، به کار بستن این دستورالعمل ها آنان را قادر می سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به صحت نتایج کارشان نتایج و آثار سایر پژوهش ها را مورد ارزیابی قرار دهند.
در گام اول، تمام پژوهش ها با یک یا چند پرسش آغاز می شوند. این پرسش ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخگویی به آن ها وا می دارد.
در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می پردازد و با بررسی دقیق آن ها به تصویر روشن تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می یابد، تصویری که مبتنی بر گزارش های منتشر شده سایر پژوهشگران در آن زمینه است. به این مرحله”مرور پیشینه پژوهش” می گویند. اگر در این مرحله منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آن ها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود فهرستی کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می کند. استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش های قبلی نشان می دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می بخشد و ارتباط های علمی میان پژوهشگران را افزایش می دهد.
در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده هایی می پردازد که می تواند در آینده مبنای تحلیل ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در نهایت به یافتن پاسخ پرسش های اولیه منجر شود. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است می تواند به شکل های کاملا مختلفی انجام شود. مثلا در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایش های مختلفی می پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می دهند.
در مرحله چهارم داده های گردآوری شده به روش هایی مختلف – مثل استفاده از مبانی علم آمار – سازماندهی و خلاصه می شوند. این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت می پذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل شده برای پژوهشگر فراهم می شود. ترسیم نمودارها و جدول های مختلف از روش های معمول سازماندهی و خلاصه سازی داده ها به شمار می آید.
در مرحله پنجم پژوهشگر می تواند بر اساس تحلیل یافته های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش های اولیه خویش بیابد.
۱۰ گام در فرآیند پژوهش علمی
۱- انتخاب موضوع تحقیق
۲- بیان مساله
۳- پیشینه تحقیق
۴- بیان گزاره‌های مساله (هدف/ فرضیه/سوال)
۵- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آنها
۶- تعیین ابزار اندازه گیری
۷- مشخص کردن جامعه مورد بررسی، نمونه و حجم
۸- انتخاب روش تحقیق
۹- گردآوری، تنظیم و تلخیص داده ها
۱۰- تحلیل داده ها و نتیجه گیری
انتخاب موضوع تحقیق گام اول و اساسی ترین مرحله در انجام پژوهش علمی است. انتخاب موضوع نامناسب یا تکراری، کل روند تحقیق را تحت تاثیر خود قرار می دهد و نتیجه آن را بی فایده خواهد ساخت.
در گام دوم، بیان مساله می تواند اهمیت و فلسفه انجام پژوهش شما را نشان دهد.
پیشینه تحقیق نیز به بیان پژوهش دیگران در زمینه ای که به عنوان موضوع تحقیق انتخاب کرده اید می پردازد. استفاده از منابع به روز، نقش مهمی در اعتبار پیشینه پژوهش شما ایفا خواهد کرد. بهتر است تا حد امکان از منابع بین المللی استفاده نمایید.
انتخاب روش تحقیق (کمی، کیفی یا آمیخته) نیز بخش مهم و کلیدی در فرایند پژوهش محسوب می گردد.
